संविधानया मस्यौदाय् नेपाः पार्टीया अवधारणा
संविधानसभापाखें नकतिनि जारी याःगु संविधानया मस्यौदायात समर्थन स्वयां नं विरोध अप्वः जुयाच्वंगु दु । खास यानाः पहिचान पक्षधर आदिवासी जनजाति, मधेसी, दलित, मिसा आदि समुदायं थुकिया विरोध यानाच्वंगु दु । नेपाः राष्ट्रिय पार्टीं मस्यौदाय् उल्लेखित राज्य पुनर्संरचना व जाति, भाषा, धर्मया पक्षय् केन्द्रित जुयाः थःपिनि अवधारणा दयेकूगु दु ।
राज्य पुनर्संरचना :
- मस्यौदाया धारा ६० स राज्य पुनर्संरचनाया खँ दुथ्याः । राज्य पुनर्संरचनाया सवालय् नेपाः पार्टीया थःगु हे मौलिक अवधारणा दु गुगु पहिचान व सामथ्र्य निगुलिं पक्षयात कःघानाः नेपाःया भूगोल व जन संरचना अनुकुल जुइक निर्माण यानातःगु दु । तर आः तःधंगु प्यंगू दलं पहिचान व सामथ्र्यया आधारय् मुक्कं च्यागू जक प्रदेश तयाः राज्य पुनर्संरचना यायेगु निर्णय याःगु दु । थ्व च्यागू प्रदेश मध्ये स्वनिगःयात जक कःघानाः छगू राजधानी प्रदेश दयेकेगु तयारी यानाच्वंगु चर्चा दु । यदि अज्याःगु राजधानी प्रदेश दयेकल धाःसा व नेपाः पार्टीयात स्वीकार्य जुइ मखु । उकियात विरोध यायेगु जुइ ।
- राज्य पुनर्संरचना यायेबलय् बिस्कं नेवाः प्रदेश नं दयेमाः ।
- प्रदेशत निर्माण यायेबलय् उत्तर–दक्षिण स्वानाः हे दयेकेमाः ।
- हरेक प्रदेशय् जातीय सघनता मिले जुइमाः ।
- भौगोलिक रुपं ‘जिल्ला सभा’या खँ नं उल्लेख जुयाच्वंगु दु । थ्व आवश्यक मजू ।
- (सीमांकन याइबलय् पहिचानया न्यागू आधार व सामथ्र्यया प्यंगू आधार कायेगु धाःगु दु । पहिचानया न्यागू आधार ः १) जातीय÷समुदाय, २) भाषिक, ३) सांस्कृतिक, ४) भौगोलिक/क्षेत्रगत निरन्तरता व ५) ऐतिहासिक निरन्तरता ।
- सामथ्र्यया प्यंगू आधार : १) आर्थिक अन्तरसम्बन्ध व सामथ्र्यता, २) पूर्वाधार विकासको अवस्था र सम्भावना, ३) प्राकृतिक साधन र स्रोतको उपलब्धता, व ४) प्रशासनिक सुगमता ।)
भाषिक अधिकार :
- धारा ६ लय् नेपालय् न्ववाइगु फुक्कं मांभाय् ‘राष्ट्रभाषा’ जुइ धयातःगु पाय्छि जू देवनागरी लिपिं च्वयातःगु नेपाली भाय् सरकारी कामकाजया भाय् जुइ धयातःगु पाय्छि मखु । राज्यं गुगुं छगू जक भाषायात प्राथमिकता बी मजिउ । सरकारी कामकाजया भाय् जनतां हे क्वःछी ।
- धारा २८१ स भाषा आयोग गठनया व्यवस्था यानातःगु दु । थ्व खास यानाः प्रदेशय् छु छु भाषायात छु छु आधारय् सम्पर्क भाषा दयेकेगु धइगु बारे सरकारयात सुझाव बीत गठन यायेत्यंगु आयोग खः । तर तःता भाय् दुगु नेपालय् शिक्षा, सञ्चार, अदालत, सरकारी ज्याकू आदि क्षेत्रय् भाषाया प्रयोग बारे इलय् बिलय् विवाद वया हे च्वनेगु याः । उकिं राज्यया भाषा नीति दयेकेत व थज्याःगु समस्या समाधान यायेत महिला आयोग, दलित आयोग थें भाषा आयोग नं स्थायी रुपं हे गठन यायेमाः ।
- नेपाःया थःगु भाषा छु छु खः धइगु धलः दुगु अनुसूची संविधानय् दुथ्यायेमाः ।
- नेपालय् आपालं थःगु हे मौलिक लिपित दु । देवनागरीया नापनापं थुपिं लिपिया सुरक्षा व प्रयोग नं सुरक्षित जुइमाः ।
शिक्षाया अधिकार :
- धारा ३६ या उपधारा (५) य् मातृभाषां माध्यमिक तह तक शिक्षाया हक दइ धयातःगु दु । तर मातृभाषां शिक्षा कायेगु हक उच्चशिक्षा तकं दयेमाः ।
- मातृभाषां शिक्षा प्रदान यायेगु कर्तव्य राज्ययागु नं जुइमाः ।
- मातृभाषां शिक्षायात अनिवार्य यायेमाः ।
- धारा ४४ य् बालबालिकाया हकय् मातृभाषां शिक्षा कायेगु नं मस्तय्गु हकया रुपय् उल्लेख यायेमाः ।
समावेशी आयोग :
- समावेशी आयोगया लागिं नेपाः राष्ट्रिय पार्टी लगायत मेपिं स्वम्ह सभासद्तय्सं लछि तक संविधानसभाय् नाराबाजी याःगु खँ सकस्यां लुमं । उकिया हे उपलब्धी कथं मस्यौदाया धारा २८ य् समावेशी आयोग गठनया व्यवस्था यानातःगु दु । तर झीसं ‘समानुपातिक समावेशी’ या माग याना वयाच्वनागु खः, संविधानय् थुकिया व्यवस्था जुइमाः ।
- धारा ७९ कथंया मन्त्रिपरिषद् गठन व धारा ४७ या सामाजिक न्यायया हक सम्बन्धी प्रावधानय् समावेशी सिद्धान्त अवलम्बन यायेगु खँ दुथ्याः । थ्व समावेशीकरणय् ‘खस आर्य’ समुदाययात नं दुथ्याकेमाःगु खँ दु । खस आर्य धायेबलय् ब्रम्हू, क्षेत्री, दशनामी, सन्यासी जुइ धकाः नं स्पष्ट यानातःगु दु । तर आदिवासी जनजाति, आदिवासी, दलित, मधेसी धायेबलय् छु छु जुइ स्पष्ट मदु । उकिं संविधानय् आदिवासी जनजाति, दलित, मधेसी धायेबलय् छु छु जाति लाइ उकिया नं धलः समावेश जुइमाः ।
आमसंचारया हक :
- धारा २४ य् सञ्चारय् छु छु कारणं प्रतिबन्ध तये फइ धइगु ताःहाकःगु बुँदा बियातःगु दु । कन्हय् माल धाःसा अज्याःगु हे अस्पष्ट बुँदाया खराब व्याख्या यासें मेमेगु भाय्या सञ्चार माध्यम वा सञ्चार सामग्रीयात प्रतिबन्ध तया बीफु । नापं थ्व प्रेस स्वतन्त्रताया अनुकुल नं मजू । थ्व धलः चीहाकः हे जुइमाः ।
शोषण विरुद्धको हक :
- धारा २४ या उपधारा (२) र ‘धर्म, प्रथा, परम्परा, संस्कार, प्रचलन वा अन्य कुनै आधारमा कुनै पनि व्यक्तिलाई कुनै पनि किसिमले शोषण गर्न पाइने छैन ।’ धकाः उल्लेख यानातःगु दु । थ्व सकारात्मक खँ खः । तर उकियात अपव्याख्या यानाः नेवाः समाजय् प्रतिष्ठित कुमारी संस्कृति लगायत तःधीपिं मनू वा मस्त संलग्न यायेमाःगु संस्कार संस्कृति विरुद्ध सः तयेफुगु सम्भावना दु । थुकियात प्रष्ट यायेमाः ।
वडा अध्यक्षया :
- धारा २१४ य् वडाध्यक्ष ल्ययेगु ज्या प्रत्यक्ष मयासे निर्वाचितपिनि दथुं ल्ययेगु व्यवस्था यानातःगु दु । थ्व पाय्छि मखु । स्थानीय निकायय् स्थानीय जनतां प्रत्यक्ष ल्यःम्ह हे वडाध्यक्ष जुइमाः ।
नेपाल संवत् :
- संविधानय् नेपाःया राष्ट्रिय संवत् नेपाल संवत्यात मान्यता बीगु लागिं संविधानया नां ‘नेपालको संविधान–११३५’ जुइमाः ।
जिल्लाया अवधारणा:
- राज्य पुनर्संरचनाय् जिल्लाया अवस्था व हैसियत छु जुइ धइगु स्पष्ट मदु । तर मस्यौदाय् जिल्ला सभा व जिल्ला अदालतया व्यवस्था यानातःगु मदु । थ्व अनावश्यक खः ।
लैंगिक भेद :
- थीथी धाराय् उल्लेखित नागरिकता, प्रजनन अधिकार आदि थेंज्याःगु विषयय् अझ नं मिसा मिजं दथुइ लैंगिक भेद कायम दनि । उकियात नं संशोधन यायेमाः ।
दल गठनया प्रावधान :
- धारा २६४ या उपधारा (४ ग) य् राजनीतिक दलया थीथी तहया कार्यकारिणी समितिइ जातीय विविधता दयेमाः धइगु प्रावधान दु । प्रादेशिक स्तरं गठन जुइगु राजनीतिक पार्टीयात थ्व प्रावधान लागू याये दइ मखु ।
छुं सकारात्मक पक्षत :
- नेवाः लगायत आदिवासी जनजातितय्सं न्हापांनिसें ल्ह्वना वयाच्वंगु छुं छुं खँ मस्यौदाय् दुथ्यानाच्वंगु दु गुगु थुकिया सकारात्मक पक्ष खः । गथे कि नेपालय् ल्हाइगु फुक्क भाय्यात राष्ट्र भाषाया मान्यता बीगु, प्रदेशं थःगु प्रदेश दुने छगू वा छगू स्वयां अप्वः सम्पर्क भाषा प्रयोग यायेगु दइगु, धर्म निरपेक्षता व छुं नं धर्मपाखें अलग्ग जुइ दइगु स्वतन्त्रता आदि । अथे हे चुनावय् थ्रेसहोल्डया व्यवस्था मदुगु नं थुकिया सकारात्मक पक्ष खः । प्रदेशय् पहिचानय् आधारित दल गठन यानाः राजनीति यायेत थुकिं अःपुइका बी ।
नेपाः राष्ट्रिय पार्टीं वंगु शुक्रवाः (साउन १ गते) येँया क्षेत्रपाटी पार्टी प्यालेसय् छगू ज्याझ्वः यासें थुगु अवधारणा न्ह्यब्वःगु खः ।
