निर्माणाधीन व निर्माण क्वचायेकाः संचालनय् वःगु तां (पुल) क्वःदलीगु व चुइकीगु क्रम उच्च दरय् अप्वःगु दु । तर, थुकिया जिम्मेवारी कायेत सुं नं तयार मजू, बरु खुसिबाः व खुसियात हे दोष बियाः लिचिलेगु क्रम न्ह्यानाच्वंगु दु ।

सवारी चलेजुयाच्वंगुु तांया सुरक्षाय् गम्भीर खनेमदूगु सरकार लिपांगु इलय् तां निर्माणया झ्वलय् जुइगु लापरवाही व गुणस्तरहीन ज्याय् नं मुकदर्शक जुयाच्वंगु दु । तां क्वःदःसां न निर्माण व्यवसायीं थःपिनिगुु कमजोरी स्वीकार याःगु दुसा न त सरकारं हे दोषी ठहर यानाः कारवाही यायेत छुं पलाः हे ल्ह्वंगु दु ।

वंगु चैत्र २३ गते बहनी तनहुँया देवघाट व चितवनया ठिमुरा स्वाःगु त्रिशूली खुसि च्वय् दयेकाच्वंगु तां क्वःदल, क्वःदःगु भाग व्यवस्थापन यायेगु झ्वलय् वंगु बैशाख १३ गते वहे तामय् थप क्षति जुल व निम्ह श्रमिक त्रिशूलीइ बेपत्ता जुल ।

तां क्वःदःगु घटना छानबिन यायेत दयेकूगु समितिं ब्यूगु प्रतिवेदनयात सतक विभागं दराजय् थन्केयात । गुगु, प्रतिवेदनय् ठेकेदार कम्पनीया लापरवाहीपूर्ण ढंगया ज्याया कारण दोहोरेयानाः घटना जूगु ठहर याःगु विभाग स्रोतं धाःगु दु ।

तां निर्माणय् जुयाच्वंगु थुज्वःगु लापरवाही व निर्माण जूगु तांया असुरक्षाया पक्षयात इलय् हे सम्बोधन मयाःबलय् बैशाख महिना थुखे जक १८ गू तां क्षतिग्रस्त जूगु दु । सतक विभागया प्रवक्ता शिवप्रसद नेपालया कथं १८ मध्ये १४ गू तां सतक विभागसम्बद्ध तां दुसा प्यंगू तां प्रदेश, स्थानीय तह व मेमेगु विभागं दयेकूगु तां दु । उगु तां क्वःदःबलय् थ्यंमथ्यं १ अर्ब २५ करोड नोक्सान जूगु दु ।

चितवनया ठिमुराय् २२० मिटर ताःहाकःगु ढलान जुइधुंकूगु तांया ८० मिटर भाग क्वःदःबलय् जूगु बदमासीबारे सतक विभाग आःतक मौन च्वनाच्वंगु दु । न छानबिन प्रतिवेदन सार्वजनिक याःगु दु, न विभागं दोषीयात कारवाही याःगु जानकारी ब्यूगु दु ।

तां क्वःदलीगु क्रम अप्वयेधुंकाः हाकनं सरकारं कर्ममाण्ड पूवंकेत विभागया तां महाशाखा प्रमुख दीपक श्रेष्ठया संयोजकत्वय् छानबिन समित दयेकूगु दु ।

दोषीयात दण्डित यायेत चुकेजुयाच्वंगु ुसरकार तःक्वःमछि थुज्वःगु घटना दोहोरे जुयाच्वंसां नं तां क्वःदलीगु, चुइकाः यंकीगु व क्षति जुइगु घटनाप्रति गम्भीर खनेदूगु मदु ।

दयेकाच्वंगु इलय् हे तां खुसिं चुइकीगु क्रम लिपांगु निदँय् अत्याधिक दरं अप्वःगु दु । तर, सतक विभाग, स्थानीय पूर्वाधार विभाग, प्रदेश सरकार व स्थानीय तहतसें थुज्वःगु समस्या समाधानय् गम्भीर जुयाः पलाः न्ह्याकूगु मदु ।

धनुषा व सिराहा स्वाःगु कमला खुसि च्वय् दयेकाच्वंगु थ्यंमथ्यं २५ करोड लागतया तां निर्माण सुरु जूगु झिदँ लिपा बल्ल तल्ल दयेकूगु खः । लिपांगु चरणया ज्या यानाच्वंगु इलय् वंगु असार १७ गतेया सामान्य खुसिबालं हे उगु तांया पिल्ला भासेजुल ।

उकिया छन्हु लिपा उदयपुरया चौदण्डीगढी नगरपालिका ५ सिवाइस्थित त्रियुगा खुसिया पक्की तां क्वःदल । निर्माणया लिपांगु चरणय् थ्यंगु तांया निगू स्पाननय् क्षति जुल ।

वा वइगुु इलय् संवेदनशील ज्या

असार लगेजुइ थुखे हे थुज्वःगु दर्जनसिबें अप्वः घटना जूगु दु । अझ वा वइगु ई वर्षायामया ताःहाकःगु इलय् ल्यं हे दूगुलिं गुलिखे निर्माणाधीन व निर्माण क्वचायेधुंकूगु तां चुइकी धैगु पत्तो हे मदु । निर्माणाधीन व नकतिनि दयेकूगु तां क्वःदलीगु, चुइकीगु घटना दँय् दसं अप्वयाः वयाच्वंगु दु । विज्ञपिन्सं थुज्वःगु घटनायात पाठया रुपं कयाः न्ह्यःने वनेत सरकारयात सुझाब बियाः वयाच्वंगु दु ।

पूर्वसिनियर डिभिजनल इन्जिनीयर प्रकाश उपाध्यायं जूगु घटनापाखें पाठ सयेकाः ज्या यायेगु परिपाटी मजूबलय् समस्या तच्वः जुयावंगु खंकूगु दु । उपाध्यायं तां क्वःदःगुलि छगू हे कथंया हुनि मजुइगु धाःगु दु । लिपांगु दिनय् फि व चा द्वचिनाः उकि द्यःने टेको तयाः तांया स्पान ढलान याःगु हुनिं अप्वः जोखिम जूगु उपाध्यायया अनुभव दु ।

उपाध्यायं धाःगु दु, ‘तां ढलान याइबलय् फर्माया नितिं क्वय् पाखें चाः द्वचिनाः स्काफोल्डिङ यायेगु चलन दु । चा व फि न्ह्याग्गु नं इलय् भासेजुइफु । खुसिबाः वयाः न्ह्याग्गु नं इलय् दयेकाच्वंगु तां चुइकेफु । आः अप्वः घटना थथेहे अवस्था जुयाच्वंगु दु ।’

वंगु वा मकवानपुरया समारी खुसिइ दयेकाच्वंगु तां नं थथेहे अवस्थाय् चुइकूगु खः ।

तां दयेकाच्वंगु इलय् पर्याप्त अनुगमन मयाइगु व क्वःदलेधुंकाः फुक्क दोष परामर्शदाता व ठेकेदारपिन्त बियाः फुत्केजुइगु प्रवृत्ति सरकारी निकाययाके दु । ठेकेदारं दक्ष जनशक्ति मछ्यःबलय् नं थुज्वःगु समस्या दोहोरेजुइगु जुयाच्वंगु विज्ञपिन्सं धाःगु दु ।

तांया नितिं अपर्याप्त बजेट व कमजोर डिजाइनय् हे ज्या याकेत सरोकारवाला निकायत ब्वां जूगुलिं नं दुर्घटना ब्वलनेगु जुयाच्वंगु दु । बजेट हे कम तयाः लागत तयार याःगु टेन्डरय् ४० प्रतिशततक क्वकयाः ठेक्का कायेगु प्रचलन थप जुयाच्वंगु दु ।

तामय् छ्यलीगु निर्माण हलंज्वलंया गुणस्तरय् नं समस्या जूगु जुइफूगु पूर्व सिनियर डिभिजनल इन्जिनीयर उपाध्यायं धाःगु दु । वया कथं नेपालय् निर्माण हलंज्वलंया गुणस्तर परीक्षण यायेगु पायछिगु प्रयोगशाला हे मदु ।

उपाध्यायं समग्र निर्माण हलंज्वलंया प्रतिनिधित्व यायेगु कथं परीक्षण जुइमखु धकाः धाःगु दु । तां निर्माणय् ठेकेदार, इन्जिनीयर, कामदार व आयोजना तकंयापिन्सं हेलचेक्राइँ याइबलय् तां क्वःदलीगु घटना अप्वःगु उपाध्यायया धापू दु ।

अध्ययन, डिजाइन, निर्माण व सुपरीवेक्षणय् न्ह्यसः चिं

विज्ञपिं अध्ययन, डिजाइन व निर्माण व सुपरीवेक्षणया लँपुयात बल्लाकेगु ज्या मजूूतलेतक कमजोर तां दयेकेगु क्रम मदीगु धाःगु दु । भूगर्भ प्रविधि इन्जिनीयर भेषराज थापां १००  दँय् जुइगु लःया बहावया जक हिस यानाः तां डिजाइन याःसां नं समस्या खनेदुगु धाःगु दु ।

थापां धाःगु दुु, ‘खुसिइ सदा. कञ्चन लः जक न्ह्याइमखु, उकी ल्वहँ, गिट्टी, फि व मेमेगु हलंज्वलं ल्वाकज्याःगु ततःधंगु खुसिबाःः नं वइ । तर, थुकिकयात ध्यानय् तयाः अध्ययनन मजूबलय् नं थुज्वःगु समस्या अप्वःगुु जुइफु ।’

थापाया कथं पहाडी क्षेत्रय् विकासया ज्यात अप्वःगु दु, लाक्वपाक्कव ढंगं ग्रामीण सतकत म्हुयाच्वंगु दु । वपाखें पिहाँवइगु चा व ल्वहँ खुसिइ हे वनी ।  थुज्वःगु हुनिं खुसिइ अप्वःगु चापयात आः तामं थेगेयाये मफूगु जुइफूगु थापां धाःगु दुु ।

अध्ययन याइबलय्  खुसिया लःया बहावया एकीत कथंंया पुलांगु तथ्यांक नं मदइगु जूगुलिं समस्या जूगुु थापां धाःगु दु । लिपांगु इलय् जलवायु परिवर्तनया हुनिं मुसुलधारे वा वयेगुु क्रम अप्वःगु व उकिं भूक्षय लिसेंया विनास ब्वलनाच्वंगुलिं उकिया लिच्वः तामय् लाःगु थापां धाःगु दु ।

आः सरकारं अध्ययनया सीमामयात अप्वयेकाः २०० दँय् वयेफूगु खुसिबाःया आधारय् तां निर्माण यायेमाःगु थापाया मत दुु ।  लःया बहावया अध्ययनया आधारय् गुकथं सिफारिस याःगु दु, अथेहे पूर्वाधारया डिजाइन व निर्माण  मजूसां नं समस्या वयेफूगु थापां धा:गु दुु ।

न्हूूगु प्रविधि छ्यलाबुला मयायेगु, याःसां नंं विज्ञपिन्त दुमथ्याकीगु प्र्रवृत्ति ठेकेदारपिंके दु । भूगर्भया परीक्षण वैज्ञानिक तथ्यय् आधारित जुयाः मयाइबलय् नं तां भासेजुइगु विज्ञपिन्सं धाःगुु दुु ।
सही डिजाइनया तां निर्माणय् नं ठेकेकदारपिनिगु लापरवाही लुयावयाच्वंगु दु । निर्माणया झ्वलय् जुइगु ढिलाइ व कमजोर गुणस्तरया हलंज्वलंया छ्यलाबुलां नं तां क्वःदलीगु क्रम अप्वयाः च्वंगु दु । निर्माणया इलय् सुपरीवेक्षण मयाइगु, ठेकेदार व परामर्शदातालिसेया मिलेमतोया सही तरिकां ज्या मजुइबलय् ननं मौन च्वनीगु  सरकारी प्रवृत्ति नं दोषी जूगु इमिगु मत दु ।

सरकार व ठेकेदारया थःथःगु  तर्क

निर्माण व्यवसायीपिं धाःसा महामारीलिपा ब्वलंगु मछिंगु अवस्थाया हुनिं इलय् हे ज्या यायेमफुबलय् खुुसिबालं दयेकाच्वनागु तां चुुइकीगु क्रम अप्वःगु दाबी याःगु दु । नेपाल निर्माण व्यवसायी महासंघया नायः रवी सिंह श्रमिकया अभाव, हलंज्वलंया आपूर्ति व थीथी इलय् वःगु धाकूफय व महामारीया हुनि. वर्षा न्ह्यः हे यायेमाःगु ज्या क्वमचाःबलय् तां चुइकूगु  धाःगु दु ।

सिंहं धाःगु दु, ‘पिरस्ट्रेस प्रविधिइ तां दयेकेगु क्रम अप्वःगु दु, थुुज्वःगु तां दयेकेबलय् क्वय् पाखें २८ दिंतक टेकों स्ल्याब थाकाः जक निगुलिं साइडपाखें तार सालेमाः । तर तार तन्केयाये मलावं हे खुसिबा: वयाः थ्व व वंगु दँ आपालं तां चुइकल ।’

सिंहं भारतं वइगु हलंज्वलं इलय् हे मवइगु व देस दुुने नंं लकडाउनया हुनिं आपूर्ति व्यवस्था सहज मजुगुलिं आपालं घटना जूवंगु तर्क तःगु दु ।

सिंहं गुलिखे तां धाःसा गलत डिजाइनया शिकार जूगु जुइफूगुु  धाःगु दु । कमला व उदयपुरय् चुइकूगुु तांया डिजाइन याःबलय् हे खुसिया वास्तविक अवस्था मस्वःगु सिंहया विश्लेषण दु ।

सिंहं धाःगु दु, ‘कमलाय् पूर्वपश्चिम राजमार्गय् ७ सय मिटरया तां दु, तर हुलाकी राजमार्गय् ४७० मिटरय् हे खुम्चेयाानाः दयेकूगु दु, उकिं यानाः नं तामं खुसिबाः धानेयायेमफूगु खः कि ? मनाङ वनेगु सतकया तां चुइकूगु धाःसा अप्रत्यासित कथंया वा वःगु व खुसिया सतह कारण खः, डिजाइन व निर्माण याःबलय् खुसिइ उलिमछि तच्वकं खुसिबाः वइ धकाः कल्पना तकं याःगु मदु ।’

थ्व दँ विगतय् २७/२८ दँया हे अप्वः वा वःगुलिं नं तां अप्वः क्षति जूगु सिंहंं धाःगु दुु । वं धाःगु दु, ‘खुसिया बहाव प्रवृत्तिया अध्ययन मयाःसे हचुवाया भरय् तां डिजाइन यायेगु ज्यां नं समस्या थप जूगु दु ।’

सतक विभागया अधिकारीपिं धाःसा नेपालय् न्हूगु प्रविधिया तां दयेकेगु न्ह्याःगुलिं माःगु ज्ञान व सावधानी मगाःबलय् दथुइ हे चुइकीगु, क्वःदलीगु, भासेजुइगु घटना अप्वःगु धाःगु दु ।

सतक विभागया उपमहानिर्देशक व प्रवक्ता शिवप्रसाद नेपालं धाःगु दु, ‘न्हापाया आरसीसी तामय् पिल्लरत दथुया दुरी २५ मिटर जक जुइगु खः, आः पिरस्ट्रेस प्रविधिइ ५५ मिटरतकया दुरी तयाः तां दयेकी । ठेकेदारपिन्सं डिजाइन व प्रविधि कथं सावधानीपूर्ण व वैज्ञानिक तवरं ज्या मयाःबलय् क्वःदलीगु समस्या अप्वःगु खः । गुलिखे अवस्थाय् अनुगमनया पाटो नं कमजोर जूगु जुइफु ।’

विभागं तनहुँया दयेकाच्वंगु तां क्वःदःगु घटनाबारे पाठ सयेकाः ज्या यायेगु सतक विभागया उपमहानिर्देशक व प्रवक्ता शिवप्रसाद नेपालं धाःगु दु । नेपालं धाःगु दु, ‘न्हूगु प्रविधिया तांया विषयस विभागया हे इन्जिनीयर व निर्माण व्यवसायीपिन्त तालिम बिइमाःगु नं आवश्यक खनेदूगु दु ।’

हुलाकी सतक आयोजना निर्देशनालयया निर्देशक रोहित बिसुरालं १०० दँया नितिं दयेकूगु तां नं निर्माण ज्या क्वमचायेवं हे क्वःदलीगुलिं गुणस्तरय् न्ह्यसःचिं ब्वलनाच्वंगु धाःगु दु । घटनात छानविन यानाः दोषीयात कारवाही यायेत विभाग तयार दूगु बिसुरालं धाःगु दु । वं धाःगु दु, ‘आपालं दँ बिका: तां दयेकूबलय् स्थानीयपिन्सं गुलि लसता प्वंंकूगु दु, तर थुज्वःगु घटनां इमित आघात जुइ ।’