मोहनी नखः धइगु नेपाःया दकलय् तःधंगु नखः खः । खतुं थ्व नेपाःया जक नखः मखु, हिन्दूतय्गु हे नखः खः, अले हिन्दूया हे प्रभावय् लानाः धार्मिक सहिष्णुताय् च्वनाच्वंपिं बौद्धपिसं नं हनावयाच्वंगु नखः खः ।

थन मोहनी धायेबलय् नेवाःतसें हनीगु बिस्कं व ब्यागलं पहः नं दु, संस्कार नं दु । झी मोहनी सिन्हः दु, पायाः पिहाँ वयेमाःगु नं दु ।

खय्तला दुगुचा पालेगु हे तःधं जुयाच्वनी, झीके उगु संस्कार मदु । मधेसय् च्वंपिसं दुर्गा पूजा धकाः न्हूगु मूर्ति दयेकाः पुज्याइ, व लिपा चुइका छ्वइ । तराईपाखे व भारतय् रामलीला क्यनेगु व रावण क्वःथलेगु ज्या नं जुइ ।

आमरुपं धायेगु खःसा मोहनी छगू शाक्त परम्पराया नखः खः, थुकी शक्तिया आराधना जुइ ।

नखःया धार्मिक रीतिरिवाज व परम्पराबाहेक थुकिया सांस्कृतिक व सामाजिक पक्षत नं गाक्क दु, अले थ्वहे पक्षं यानाः व्यापार व्यवसाय, सुरक्षा, सामाजिक सद्भाव, पारिवारिक, मिलाप आदि आपालं ख“ नं स्वानाच्वंगु दु । मस्तय्गु नितिं नखः धात्थें हे नखः वा उत्सव जुइ । न्हापा हिन्दू राष्ट्र धयावयाच्वंगु राज्यं नं विशेष प्रोत्साहन बियावयाच्वंगु जूगुलिं स्कूल स्कूलं ला आपाः यानाः १५ न्हु तक हे बन्द जुइ । अथे जूगुलिं मस्तय्गु नितिं सुरुंनिसें हे उत्सव सुरु जुइ ।

मोहनीया इलय् पारिवारिक रुपं छेँय् छेँय् आगमय् पुज्याइगु व शक्ति पीठय् वनाः पूजा अर्चना याइगु ला दहे दु । थ्वया नापनापं नवरात्री मुंकाः वनेगु नं चलन दु । तर थथे मुंकेगु ज्या थौंकन्हय् म्हो जुइधुंकल व अझ दनं मदये धुंकल । थ्व छगू सांस्कृतिक ह्रास नं खत । थथे जूगुया मू हुनिं धइगु थुकथंया आयोजना यायेगु ज्या थौंकन्हय्या सुविधामुखी समाजय् थाकुगु, चाचां दनाः सना जुइमाःगु जूगुलिं नं खयेमाः ।

मेखे मोहनीया इलय् आपालं पशु बलि बीगु जूगुलिं थुकथं पशुबलि बीमज्यू धाइपिसं नं वकालत यानाहःगु व आपाःसित पाय्छि हे ताःगु दु । पशुबलि मेगु दृष्टिकोणय् हिंसा जुल धाःसा पशु अधिकारवादी व अझ मनया शान्ति, शुद्धि, चिन्तनमनन, अहंकार, त्याग आदिइ बः बीपिं अध्यात्मवादीतसें नं पशुबलिया विरोधय् वकालत यानावयाच्वंगु दु । थुलि जक मखसें थःत सभ्य व सुसंस्कृत धाइपिन्त नं पशुबलि लुइखाःगु खँ मखु । थथे जुयाः नं मोहनी हे संक्षिप्त रुपं जक हनीपिं नं पिहाँ वःगु दु ।

न्हापा छक्वः भुतुमाली ब्वयेकीपिं येँयाः न्ह्यःनिसें हे खनेदुगु खः, तर छेँय् छेँय् टिभी दयाः टिभीया माध्यमं हे मनोरञ्जन कायेगु अले मस्त नं आपाः हे जिम, कराते, उसु, फुटबल, ब्याडमिन्टन जक ब्वाँय् जुइगु जुसेंलि आः भुतुमालि ब्वयेकीपिं नं खास खनेमन्त ।

मेता खँ न्हापा जूसा मोहनीया इलय् हे न्हूगु वसः, लाकां न्यायेगु व न्हूगु वसः पुनाः नखत्या वनेगु चलन दुगु खःसा आः उकथंया प्रचलनया पलेसा थःत माःगु, न्ह्याःगु व ध्यबा दयेवं वसः, लाकां न्यना जुइगुलिं नं आसे मोहनीबलय् न्यायेगु का धकाः पियाच्वंपिं मन्त ।

टेलिभिजन व इन्टरनेटया माध्यमं विदेशी संस्कृतिया प्रमुख, सामाजिक सञ्जालय् मनूतय्सं ध्यान व लगन लगे यानाच्वंगु हिसाबं नं मोहनी नखःप्रति मनूतय् उत्साह म्हो जुजुं वनाच्वंगु दु । थौंकन्हय् न्यू इयर हनेगु, क्रिसमस हनेगु, अझ भ्यालेन्टाइन डे हनेगु, बर्थ डे न्यायेकेगु तकं चलन वयाच्वंगु दु । विदेशी चलन थः यत्थे हनेदु बलय् परम्परागत नखःप्रति आकर्षण म्हो जुया वनाच्वंगु दु ।

थुकथं अनेक कारणं मोहनी नखःया ‘चार्म’ म्हो जुजुं वनाच्वंगु दु, थ्व नखः फ्यासुना वनाच्वंगु दु ।

खतुं मोहनी नखः हनेत सरकारी कर्मचारीतय्त थप खर्च बीगु व उगु खँ निजी क्षेत्रय् नं लागू जुइगुली नखः हनेत तःधंगु तिबः जुयाच्वंगु दु । थुकिं व्यापार क्षेत्रय् तिबः जूवनीगु व आर्थिक क्रियाकलाप अप्वइगु जुयाच्वंगु दु । थुकिं नखःयात तिबः जुयाच्वंगु दु । अथे खःसां आमरुपं मोहनीया रौनक म्हो जुजुं वनाच्वंगु सकसिनं वाःचायेका हःगु दु ।