– रुकमिणी श्रेष्ठ

प्रत्येक स्वदँया छक्वः लाःवइगु अनला । थुकियात मलमास–मनमास–पुरुषोत्तम मास–अधिकमास आदि धायेगु याः । बास्तवय् चन्द्रमासकथं तिथि निर्धारण जुइगु ज्योतिषी सिद्धान्त खः ।

चन्द्रमान कथं संक्रान्ति मलात धाःसा अधिकमास लगेजुइगु खः । सौरमानय् ३६५ दिं जुइसा चन्द्रमानय् ३५४ दिं ९ घण्टा जक जुइ । अले छगू हे महिनाय् निगू अमाई लातकि उकी तिथि कथं मलया रुपय् पिहाँ वइगु अप्वः दिंयात मलमास धायेगु यात । उकिं सौरमास व चन्द्रमासयात मिलेयायेत ज्योतिष ल्याखं दयेकूगु महिना मनमास खः । दिंया ल्याखं तिथि घटबढ जुयाः अप्वःगु दिंयात आकाझाकां लाःवइगु महिनायात अनला अथवा संसर्प मनमास धाइगु खः । थ्व प्रत्येक स्वदँया छक्वः नियमित रुपं हे वयाच्वनीसा थुकियात प्राकृतिक मनमास धाल ।

गबलें गबलें मनमास दथुइ आकाझाकां लाःवइगु गबलें छगू सालय् निक्वः नं लाइगु खः । गथे न्हापा वंगु वि.सं. २०२० सालय् निक्वः अनला आश्विन व चैत्र महिनास लात । थथे जूगु अनला संसर्प अनला खः । थथे निक्वः लाइबलय् उगु सालय् लच्छि चन्द्रमास तुते जुइ, थ्व तुते जूगु महिना (ला)यात क्षयमास धाइगु खः । अथेहे वंगु २०२० सालय् क्षयमास नं जूगु जुल ।

मनमासबलय् छुं नं भिंगु ज्या याये मज्यूगु वैदिक विधान नं दु । उकिं थ्व मासय् तःधंगु ज्या छुं नं मजू । थथेहे, छन्हु मनमासं ब्रम्हायाथाय् वनाः “जितः मेमेगु महिनां हेपे यात, जिगु थाय् गन दु ?” धकाः न्यन । ब्रम्हां विष्णु न्ह्यःने तयाः धाल, “आः थ्व थाय्या व्यवस्था विष्णुं याइ ।” विष्णुं खँ न्यनाः मनमासयात धाल, “छं धन्दा कायेम्वाः । छन्त जिगु हे नां पुरुषोत्तम धकाः सकसिनं मान याइ । छंगु नां पुरुषोत्तम जुल” धकाः धाल । उकिं पुरुषोत्तम मास जःछि नारायणया पूजा आराधना नापं स्वनिगःया मच्छेगामय् मच्छेनारायणया मेला न्ह्याइगु नं परम्परा दु । खला थन थ्व परम्परा बि.सं. १९९६ सालय् जुद्ध शमशेरया पालंनिसें तिनि चलन दूगु खँ देवमाला वंशावलीस न्ह्यथनातःगु दु । थ्व महिनाय् पुरुषोत्तम नारायण पूजा यानाः माल्पा दान याइगु चलन नं दु ।

मेगु छगू खँ पुरुषोत्तम नारायणया महिमा बारे छगू बाखं दु ।

छगू इलय् मेदावी ऋषिया म्ह्याय् गुणसुन्दरीयात वर (मिजं) माः जुजुं ऋषिया मृत्यु जुल । अले गुणसुन्दरीं दुर्वाषा ऋषियात वर मालाः बिइत इनाप यात । दुर्वाषा ऋषिं श्रावण महिनाय् पुरुषोत्तम मास लाःगुलिं भगवान श्री पुरुषोत्तमया आराधना या वर फ्वं धाल । थ्व महिनाय् मेगु भिंगु ज्या छुं यायेमज्यू धाल ।

गुणसुन्दरीं श्रावण महिनासं महाद्यः पार्वतीया महिना खः धकाः महाद्यः पार्वतीया उपासना आराधना यात । महाद्यवं दुर्वाषा ऋषिया सल्लाह कथं पुरुषोत्तमयात आराधना मयाःसे जितः यात नापं छक्वः जक मखु न्याक्वःतक भाःत माल धकाः फ्वन, उकिं छन्त मेगु जन्मय् द्रोपति जुयाः जन्म कयाः पञ्च पाण्डवपिं न्याम्ह भाःत जुइ धकाः वर ब्यूगु जुल ।

थथे अनलाया पुरुषोत्तम नारायणया महिमा उच्चतम खः धकाः हिन्दू वैदिक धर्मय् प्रचलन जुयाच्वंगु दु । नापं थ्व महिना नव दम्पत्ति न्हापांगु सालय् नापं च्वनेमज्यू ।

छुं जुयाः गर्भवती जुलसा कूलया भिंम्ह सन्तान मजुइगु खँ नं न्ह्यथनातःगु दु । उकिं भिंगु सुकार्य छुं नं मयायेगु व तिथिया कर्मकाण्ड तकं मयायेगु धकाः बर्जित यानातःगु दु ।

(नेवाः संस्कृति छपुलु सफूपाखें ल्ह्यया)