बिजय स्यस्यः
नेवाः आन्दोलन मूलतः प्रतिक्रियात्मक आन्दोलन जूगु व थुकिया निश्चित रणनीति, कार्यनीति व कार्यदिशा जक मखु निश्चित स्वरूप नं मदुगु विज्ञतय्गु धापू दु । नेपाल भाषाया पुलांगु गौरवपाखें अभिप्रेरित मातृभाषानुरागीतसें साहित्य सेवाया माध्यमंहे थुकियात न्ह्याकेगु ज्या जुल धकाः धाःसां पाइगु खनेमदु । नेपालभाषाया माध्यमं च्वःगु खँय् तकं शासकतसें अनेक कथं दुःख बीगु थ्व इलय् झी अग्रजपिसं साहित्य सेवाया नितिं संघर्ष यायेमाःगु जक मखसें शासकपिं पाखें कसा नं फयेमाल । निरंकुश शासकतय्गु हुनिंहे साहित्य सेवाहे नं छगू अवज्ञा आन्दोलन जुल । मेखे नेपाल भाषा, संस्कृतिया पुलांगु गौरव व मातृभाषानुराग अभिप्रेरणाया स्रोत जक मखसें सर्जकतय्गु सिर्जना व खँल्हाबल्हाया विषयवस्तु नं जुल ।
चन्द्र शम्शेरं नेपालभाषां च्वयातःगु नेपालभाषां च्वयातःगु भ्वंत सरकारी ज्याय् प्रमाण मजुइगु यानाव्यूगु, पञ्चायती सरकारं २०२२ सालंनिसें नेपालभाषाया समाचार चीकूगु थुज्वःगु खं यानाः नेवाःतसें थःपिन्तहे बेदखल यायेत स्वःगु चायेकल । अले थःपिनिगु अस्तित्वया निम्तिं मातृभाषां शिक्षाया निम्तिं नं नेवाःत गाक्क सनाजुल । थुथाय् थ्यंबलय् झीगु आन्दोलन भाषिक आन्दोलनया रूपय् खनेदत । विशेषतः पञ्चायतं छगू जक भाय्यात कय्च्यानाः मेमेगु भाय्यात मदयेका छ्वयेगु कुतः याःगु विरुद्ध नेवाःत संगठित जूगु खनेदु । अले जनस्तरंहे भाषा, साहित्य, संगीत, पत्रकारिता ख्यलय् नेवाःतसें सरकारी संरक्षण दुगु खँय् भाय् नाप धेंधें बल्ला यायेत स्वःगु नं खनेदु ।
राणाकालया लिपांगु इलय् वयाः नेपालय् राजनीतिक जागरण नं वल, राणा शासन क्वथलेगु अले प्रजातन्त्र स्थापना यायेगु धकाः हे संगठनत नं चाल । थुकी झी नेवाः अग्रजत नं न्ह्यचिल । तर राजनीतिक दलया गुगु घोषित ध्येय दु, उकथंया ध्येय झीसं नं तयेमाः धइगु चेतना झीके मन्त । झीपिं निश्चित ध्येय ज्वनाः मखु, झीगु आन्तरिक अभिप्रेरणा, लगाव व भावनाया निम्तिं जक न्ह्यानाच्वना । थ्व खँयात झीसं स्वीकार यायेहेमाः

थुथाय् तक थ्यंबलय् झीसं चायेकं मचायेकं, घोषित व अघोषित छुकिया निम्तिं आन्दोलन यानाच्वना ले धकाः दुवालेबलय् निता खँ झीगु न्ह्यःने दं वइ । दक्कय् न्हापां ला झीसं झीगु भाषा, संस्कृतिया पुलांगु गौरवयात पुनस्र्थापित यायेत कुतः यानाच्वनागु दु, । थुकियात सत्ता गुकथं बेदखल यानाहयाच्वन, उकिया विरुद्ध ल्वाना वयाच्वनागु दु । मेगु ला झीसं घोषित रूपंहे झीगु आन्दोलनयात भाषिक आन्दोलन, भाषिक अधिकारया आन्दोलन व भाषिक समानताया निम्तिं जुयाच्वंगु आन्दोलन धयावयाच्वनागु दु ।

नेपाःया भाषा धइगु नेपाल भाषा खः, नेपाःया लिपि धइगु नेपाल लिपि खः, नेपाःया संस्कृति धइग नेपाल संस्कृति खः । झीगु भाषा, लिपिहे दर्ता यानाः नेपालं संयुक्त राष्ट्रसंघय् दुजः जुइफुगु खः । अथे जूगुलिं थुकियात मान्यता दयेमाः धइगु झीगु आग्रह नं जुल । थ्व वास्तवय् झीगु गौरवया खँ खः व थुकियात मान्यता दयेमाः धइगु झीगु दुनुगःया खँ नं जुल । थथे अवस्थाया हुनिं झीसं नेपाल संवत्यात जक राष्ट्रिय संवत् जुइमाः धइगु माग न्ह्यब्वया व भाषाया सवालय् समानताया माग याना । तर पुलांगु नेपाल मण्डलया गुगु मूलधार नेपाल भाषा, नेपाल लिपि व नेपाल संस्कृतिं प्रतिनिधित्व यानाच्वंगु खः उकियात शासकतसें मूलधारया रूपय् मान्यता बीगु अले आःया नेपाःया सीमानान्यंक स्थापित यायेत स्वइगु धइगु ला गुगुं सम्भावना दुगु खँहे मजुल । शासकत मुक्कं स्वतन्त्र शासकहे जक मखु, भाषा, धर्म, संस्कृतिपाखें निरपेक्ष नं मखु, अथे जूगुलिंं इमिसं मूलधारयात प्रतिस्थापन यायेत स्वइगु स्वाभाविक खँ खः । तर झीसं शासकतय्त निरपेक्ष शासक खन व इमिसं मयाः धाल ।  धात्थें ला राज्य निरपेक्षहे जुइमाः, राज्य स्वतन्त्रहे जुइमाः तर राजनीति थूपिं सकसिनं स्यू, थ्व वास्तवय् सम्भव मजू । राज्यं थःत स्वतन्त्र खः, सकसिंगु मंकाः खः धकाः क्यनेत धाःसा स्वइ ।  राजनीति मूलभूत रूपं शक्ति सन्तुलनया ल्याखंहे न्ह्याइ । ंतर थौंतक नं झीसं शक्ति सन्तुलनया ल्याखं मखसें जुजुयाके प्रजागणंं फ्वनेगु, शासितं शासकयाके फ्वनेगु थुज्वःगु राजनीति जूवन । झीसं शासक मानसिकतां पावर शेरिङ्गया राजनीतिइ नं ल्हाः मतया ।

आः थ्व सकतां खँयात मूल्यांकन यायेमाःगु दु । आत्मसमीक्षा यायेमाःगु दु । थ्व ई धइगु नेवाःत हाःनाः मदुपिं थें जुयाच्वंगु दु, थःहे छूं जुइगु खः धइगु खँय् नं झीके उलि ज्ञान नं मदु ।
अथे जूगुलिं नेवाः ख्यलय् आन्दोलनया रणनीतिक पक्षय् विचाः जुइमाल, कार्यनीतिक पक्षय् विचाः जुइमाल व कार्यदिशाय् नं स्पष्ट जुइमाल ।
दक्कय् न्हापां ला नेवाः आन्दोलनया लक्ष्य नं निर्धारित जुइमाल । थुकिया निम्तिं नेतृत्वदायी संगठन नं माल । थ्व सकतांया निम्ति विचारय् स्पष्टता जुइमाल । न्हाषां ला झीगु आन्दोलन पुलांगु गौरवया पुनस्थापनाया निम्ति खः कि रु बेदखल जूगुया पीडाया अभिव्यक्ति जक खः कि रु अथे धइगु खः धाःसा ला थ्व गुगुं आन्दोलनहे मजुल । हानं महिला आधिकारवादी, मानवअधिकारवादी धाःथें अधिकारमुखी आन्दोलन खः कि रु

नेपाल  संवत् आन्दोेलन न्ह्याःगु इलय् तक थ्व पुलांगु गौरवया पुनस्र्थापना व भाषिक अधिकारया आन्दोलनया रूपय् न्ह्याःगु खः ।नेवातय्संआन्दोलनया ल्याखं जातिया भाषिक, आर्थिक, सामाजिक अधिकारया वकालत नं यात । अले जनजाति आन्दोलनय् नं दुथ्यात । थथे जूबलय् थीथी आदिवासी जनजाति जनतां ह्वंगु मुद्दाय् नं नेवाःत दुथ्यात । तर थ्व नेवाः भावना अनुकूल जू कि मजू रु थुकिया नं मूल्यांकन मजू । तर तथ्य खँ छु धायेबलय् जनजातिया आन्दोलनय् नेवाः सहभागिता ल्याः मदुकथं जक जुयावयाच्वन ।
अन्तिमय् वनाःनेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति नीस्वनाः नेवाः स्वायत्त राज्यया निम्तिं आन्दोलन नं न्ह्यात । नेवाःतय्गु अभूतपूर्व सहभागिताय् नेवाः स्वायत्त राज्य घोषित जुयाः उकिया संबिधानय् सुनिश्चित यायेगु निम्तिं आन्दोलन न्ह्यात । तर न्हापांगु संविधान सभाया विघटनया ल्यूहे थ्व आन्दोलन दु ला दु धइथें जक जूवन ।
पुलांगु गौरव व भाषिक समानताया निम्ति आन्दोलन यानाच्वंपिं नेवाःत मेमेगु जातितसेंं राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक अधिकारया सवाल पिथंबलय् उकीहे ब्वाँय् वंगु व माओवादीं स्वायत्त राज्यया सवाल हःबलय् उकीहे झीपिं ब्वाँय् वनागु जक मखुला रु थुपिंहे खँत झीसं थःगु आवश्यकता चायेकाः न्ह्याः वनेफयेकेमाःगु खः वा झीगु आवश्यकताया पहिचान यायेबलय् मेगुहे खँ लुयावइगु खः रु थ्व खँ नं झीसं विचाः यायेमाःगु दु ।